مدیریت نیروی انسانی در استارتاپ‌های ایرانی: جذب و حفظ استعدادها در شرایط مهاجرت نخبگان

مقدمه:

مهاجرت پدید ه ای چند وجهی با ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و برآمده از نیروهای رانشی و کششی داخلی و بین المللی است که بر ساختارهای جمعیتی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی می‌تواند کشور را با فرصت‌ها و تهدیدهای ناشی از آن روبه رو سازد. در میان سه وجه مهاجرت (مهاجرت به داخل، مهاجرت به خارج و مهاجرین گذری) که کشور ما از آن برخوردار است، افزایش مهاجرت در بین نیروی کار دارای مهارت و خروج سرمایه علمی و اقتصادی به جهت اثرات آن بر منافع ملی، از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. 

به ویژه آنکه شواهد میدانی وآماری نیز حکایت از افزایش میل و تصمیم به مهاجرت در بین اقشار اجتماعی صاحب فن، تخصص و سرمایه اقتصادی دارد. افزایش میل و اقدام به مهاجرت خاص کشور ما نبوده و بسیاری از کشورها با بهره‌گیری از دانش مدیریت مهاجرت و اعمال سیاست‌های مهاجرتی در پی نظم بخشی و ساماندهی به این فرایندها برای به حداکثر رساندن نکات مثبت مهاجرت و کاهش تهدیدات آن در راستای حفظ منافع اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشورشان بوده‌اند.

میل به مهاجرت در ایران:

در سه گروه (فعالین استارتاپ ها) ، (اساتید و محققان) و (پزشکان و پرستاران) در دوران پیش و بعد از کرونا تغییرات محسوسی در شدت میل به مهاجرت وجود داشته است. بطوری که میل به مهاجرت پس از کرونا در میان دو گروه استارتاپ‌ها و اساتید بیش از 20 درصد و در میان پزشکان و پرستاران 8 درصد نسبت به پیش از آن افزایش داشته است.

مهمترین علل اقدام به مهاجرت در بین استارتاپ ها 

مهمترین علل اقدام به مهاجرت در بین استارتاپ ها (بعنوان بخش قابل توجهی از نیروی کار ماهر در کشور)، براساس نتایج پژوهش‌های انجام شده در ده سال اخیر به شرح ذیل است :

علل رانشی:

• تحریم‌های اقتصادی ، نوسانات شدید تورمی طی سالیان اخیر، تغییرات نرخ ارز ؛
• قوانین مالیاتی، نا امنی وپیش بینی ناپذیر شدن نظام اقتصادی؛
• تسهیلات دهی غیر هدفمند نظام بانکی، عدم وجود شفافیت در اعطای تسهیلات کلان در سیستم بانکی؛
• به صرفه نبودن سرمایه گذاری در تولید؛
• نظام قیمت گذاری معیوب دولتی؛
•  اختلاف ریسک سرمایه گذاری در کشور با کشورهای توسعه یافته؛
•  پایین بودن نرخ رشد اقتصادی؛

• بورکراسی پیچیده و دست و پاگیر، قوانین و مقررات محدود کننده؛
• تغييرات زود هنگام مقررات ارزي، پولي و گمركي، بی ثباتی در سیاست داخلی و خارجی؛

علل کششی:

• جذاب بودن محیط سرمایه گذاری وتأمین منافع طرفین؛
• محیط اقتصادی با ثبات درکشورمقصد؛
• رقابتی بودن بازار؛
• امکان انجام هر نوع فعالیت اقتصادی مجاز و در قلمرو قوانین؛
• محیط کسب و کار مناسب محیط سیاسی با ثبات؛
• به صرفه بودن هزینه تولید در کشور مقصد؛

بعنوان مثال بر اساس گزارش اسنپ در سال 1402 تعداد 148 نفر از پرسنل اسنپ به خارج مهاجرت کرده اند.

راهکارهای حفظ استعدادها و نیروی انسانی نخبه در استارتاپ‌ها و جلوگیری از مهاجرت: 

1. ایجاد انگیزه و پاداش

امروزه اهمیت انگیزش و پاداش دادن به کارکنان بیش از پیش احساس می‌شود. از این رو با بررسی و تحلیل روش‌های مختلف انگیزشی، از جمله پاداش‌های مالی مانند بونوس‌ها و سهام، امتیازات غیرمالی مثل انعطاف در ساعات کاری و محیط کاری خلاقانه و همچنین فرصت‌های توسعه حرفه‌ای مانند دوره‌های آموزشی و کنفرانس‌ها، حائز اهمیت است.

2. فرهنگ سازمانی برای حفظ استعدادها در استارتاپ:

مواردی نظیر تقویت پایه‌های فرهنگ سازمانی، ایجاد محیطی بر پایه احترام، ترویج همکاری و تیم سازی، ارج نهادن زحمات و تقویت ارتباطات و شفافیت منجر به ایجاد یک حس تعلق و مفید بودن در کارکنان با استعداد و نخبه در استارتاپ‌ها می‌شود.

3.  برنامه توسعه حرفه ای در استارتاپ‌ها:

استارتاپ‌ها بسته به میزان توان مالی خود می‌توانند با ارائه برنامه‌های آموزشی، برگزاری کارگاه‌ها و سمینارها، برنامه‌های مربیگری و منتورینگ و معرفی فرصت‌های پیشرفت و ارتقا در استارتاپ، تعلق خاطر بیشتری در افراد کلیدی و با استعداد ایجاد کنند. 

جمع بندی:

 با توجه به شرایط کنونی و میل به مهاجرت در طیف‌های مختلف جامعه و بطور خاص در اکوسیستم استاتاپی کشور، استارتاپ‌ها به منظور نگهداشت نیروی انسانی کلیدی و مستعد خود شرایط سختی پیش رو دارند. با توجه به بحران‌های مالی استارتاپ ها در مراحل اولیه، و مشخص نبودن آینده کسب و کار ها، راهبران استارتاپ‌ها نیازمند آموختن آموزش‌های کاربردی به منظور نحوه تعامل و نگهداشت نیروی انسانی مستعد در کسب و کار خود هستند. از این رو با توجه به بضاعت استارتاپ‌ها، انجام کل یا بخشی از راهکارهای اشاره شده احتمالا در کاستن از انگیزه‌های مهاجرت کارکنان استارتاپ می‌تواند موثر باشد.